Cuốn sách ghi lại lịch sử sáng tạo và cải tiến chữ số của nhân loại. Đó là một hành trình gian nan và vô cùng dài lâu. Sau nhiều nghìn năm, trải qua sự tồn tại và diệt vong của nhiều nền văn minh, nhiều đế chế từ đông sang tây, cuối cùng cả nhân loại ngày nay đều chia sẻ và sử dụng chung một thứ chữ số. Và còn hơn thế, lịch sử của các chữ số còn hé lộ cho chúng ta vô số những điều thú vị của lịch sử nhân loại.

Đa phần chúng ta không còn xa lạ gì với những những nền văn minh cổ đại lừng lẫy một thời: Babylon, Ai Cập, Hy Lạp, La Mã, Inca, Maya, Trung Hoa… Những cái tên cổ xưa ấy gợi nhắc đến những thành phố tráng lệ, những lăng tẩm nguy nga, và cả những cuộc chiến tranh chinh phạt các vùng đất đai rộng lớn. Nhưng ít ai để ý đến việc các nền văn minh đó đã viết số và tính toán ra sao. Và nếu không nói quá, việc sử dụng chữ số, cũng như cách ghi số và tính toán bằng con số, chính là nền tảng quan trọng bậc nhất cho sự hùng mạnh của các đế chế.

Các thương nhân đã tính toán lượng hàng hóa ra sao, nhà nước quản lý quân đội như thế nào, lịch pháp được ghi chép bằng gì,… đó là những vấn đề thiết yếu mà một nền văn minh không thể không giải quyết. Trên thực tế, mỗi thời đại, mỗi vương triều đều sử dụng một hệ thống chữ số và cách ghi số nhất định nhằm đảm bảo xã hội có thể vận hành trơn tru. Ngay khi người Sumer xây dựng đế chế trên bờ hai con sông Tigris và Euphrates, cũng gần như cùng lúc nhà Thương lập quốc trên đồng bằng rộng lớn phía bắc Trung Hoa, con người đã tự tạo cho mình những chữ số thô sơ đầu tiên. Trải qua nhiều triều đại, từ những cục đất nặn hay những hình vẽ ban đầu, các chữ số đã được cải tiến thành những đường nét tinh gọn và giản tiện. Và quan trọng hơn nữa, người ta có thể dùng các con số để ghi chép và tính toán. Sẽ ra sao nếu con người cứ dềnh dàng với việc đếm như các em bé, đếm hết các ngón tay, ngón chân, đếm sang que tính và vạch khắc, mà vẫn chưa biết khi nào mới tính được một phép nhân vài chữ số giản đơn. Ngày nay nhìn lại, việc sử dụng chữ số (bên cạnh chữ viết) là một chỉ dấu để chúng ta đánh giá mức độ phát triển của một nền văn minh trong quá khứ.

Tất cả những điều trên cho chúng ta một ý niệm, rằng chữ số có lịch sử của nó, và lịch sử ấy không tách rời, thậm chí gắn chặt số phận mình với lịch sử nhân loại. Cuốn sách Chữ số và thế giới – Nguồn gốc bị lãng quên đưa bạn vào cuộc hành trình xuyên không gian và thời gian để tìm hiểu gần như toàn bộ các con số đã xuất hiện trong lịch sử nhân loại, từ chữ số của các đế chế hùng mạnh đến chữ số dùng trong các bộ lạc hẻo lánh bên bờ Thái Bình Dương. Loài người hôm nay đã phát triển đến một tầm mức rất cao, nhưng chắc chắn chúng ta sẽ không thể thu gặt thành quả đó nếu không có hành trình hàng ngàn năm kiếm tìm và cải tiến chữ số của người xưa.

Mục lục

Chương I. Đếm

01. Đếm 02. Thế nào là một cơ số đếm? 03. Quipu: Một loại “chữ số” không cần phải viết ra

Chương II. Chữ số

04. Lưỡng Hà: Những chữ số đầu tiên của nhân loại 05. Ai Cập: Chữ số tượng hình 06. Chữ số tại vương quốc Kush 07. Minos: Một sự khởi đầu 08. Hittite: Một đế chế, hai hệ ghi số 09. Hy Lạp: Ngắn gọn nhưng hạn chế 10. Lycia: Mãi là những bí ẩn 11. Nam Ả Rập: Khác biệt nhưng hạn chế 12. Etrusca: Khởi nguồn của chữ số La Mã 13. La Mã: Một trong những di sản lớn nhất nhân loại 14. Lược sử bàn tính 15. Chữ cái số: Khi chữ cái được dùng làm chữ số 16. Trung Đông: Vùng đất của nhiều hệ ghi số tách biệt 17. Ba Tư: Lịch sử chữ số gắn chặt với lịch sử văn hoá 18. Trung Quốc: Sức ảnh hưởng lớn đến với phương Đông 19. An Nam: Chữ số Hán – Nôm 20. Nhật Bản: Chữ số Hán – Nhật và thuần Nhật 21. Hàn Quốc: Chữ số Hán – Hàn và thuần Hàn 22. Trung bộ Châu Mỹ: Chữ số đầy huyền bí 23. Chỉ còn là quá khứ

Chương III. Ấn Độ & Ả Rập

24. Ấn Độ: Bước đầu đến với sự hoàn hảo 25. Ả Rập Hồi Giáo: Tinh hoa Khoa học một thời 26. Châu Âu: Chặng đường cuối cho hệ ghi số hoàn thiện 27. Sự tiến hoá hình dạng chữ số 28. Trên cả hoàn nảo

Một dòng lịch sử bên lề

33. H'Mong 34. Bamum 35. Kikakui 36. Một vài chữ số Châu Phi 37. Rongorongo 38. Nữ Chân 39. Khiết Đan 40. Hungaria cũ 41. Chuvash Cổ đại 42. Chữ số nổi